Διατροφή και Καρκίνος: Πως η Διατροφή Επηρεάζει την Πρόληψη και την Διαχείριση του Καρκίνου
Η διατροφή είναι ένας σημαντικός παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση, την πρόληψη και την εξέλιξη του καρκίνου. Οι επιλογές τροφών που κάνουμε καθημερινά μπορεί είτε να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου είτε, σε κάποιες περιπτώσεις, να αυξήσουν τον κίνδυνο. Εδώ θα μιλήσουμε για τη σημασία της διατροφής στην πρόληψη του καρκίνου αλλά και για προτεινόμενες διατροφικές πρακτικές που έχουν αποδειχθεί ότι παίζουν ρόλο στην πρόληψη αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής ασθενών με καρκίνο.
Ο Ρόλος της Φυτικής Διατροφής και των Αντιοξειδωτικών
Πλούσιες σε αντιοξειδωτικά ουσίες, οι φυτικές τροφές όπως τα φρούτα, τα λαχανικά και τα δημητριακά ολικής άλεσης είναι γνωστό ότι βοηθούν στην προστασία των κυττάρων από τη φθορά που προκαλείται από τις ελεύθερες ρίζες. Μελέτες δείχνουν ότι η τακτική κατανάλωση τέτοιων τροφών μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου, όπως του παχέος εντέρου, του πνεύμονα και του μαστού.
Ορισμένα συστατικά όπως τα καροτενοειδή, οι πολυφαινόλες και οι βιταμίνες C και E έχουν βρεθεί ότι δρουν προστατευτικά, καθώς βοηθούν στην πρόληψη της βλάβης των κυττάρων που προκαλείται από χημικές αντιδράσεις με το οξυγόνο. Έρευνα που δημοσιεύτηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) επιβεβαιώνει ότι οι φυτικές τροφές μειώνουν τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου χάρη στην αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική τους δράση.
Ωμέγα-3 Λιπαρά Οξέα
Η κατανάλωση ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, που βρίσκονται σε ψάρια όπως ο σολομός, οι σαρδέλες, σε ξ. καρπούς όπως τα καρύδια, σε σπόρους όπως ο λιναρόσπορος, έχει φανεί ότι σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου. Τα ωμέγα-3 λιπαρά διαθέτουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, οι οποίες μπορεί να είναι ευεργετικές τόσο στην πρόληψη όσο και στη διαχείριση της ασθένειας.
Παράλληλα, είναι σημαντικό να μειώσουμε την πρόσληψη τρανς λιπαρών, τα οποία περιέχονται κυρίως σε επεξεργασμένα τρόφιμα και τηγανητά προϊόντα, καθώς έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου και καρδιαγγειακών παθήσεων.
Αυξημένο Σωματικό Βάρος και Παχυσαρκία
Η παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για διάφορες μορφές καρκίνου, όπως του μαστού, του παχέος εντέρου και του παγκρέατος, καθώς το περιττό σωματικό λίπος συμβάλλει στην εμφάνιση χρόνιας φλεγμονής και επηρεάζει τις ορμονικές ισορροπίες του σώματος. Αυτή η φλεγμονή και οι αυξημένες συγκεντρώσεις ορμονών, όπως τα οιστρογόνα και η ινσουλίνη, δημιουργούν ένα περιβάλλον που ευνοεί την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων. Το αυξημένο σωματικό βάρος αυξάνει τον κίνδυνο για επανεμφάνιση κάποιων τύπων καρκίνων και ακόμη και την ανάπτυξη ενός δεύτερου διαφορετικού καρκίνου. Γενικότερα, η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους έχει πολλά οφέλη για την υγεία τόσο για την πρόληψη εμφάνισης καρκίνου όσο και για τη μείωση κινδύνου εμφάνισης άλλων χρόνιων παθήσεων.
Επεξεργασμένα Κρέατα και Κόκκινο Κρέας
Η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, όπως το μπέικον, το σαλάμι, τα λουκάνικα και όλα γενικότερα τα αλλαντικά, έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου. Ο Διεθνής Οργανισμός για την Έρευνα στον Καρκίνο (IARC) κατηγοριοποιεί τα επεξεργασμένα κρέατα ως καρκινογόνα, ενώ το κόκκινο κρέας θεωρείται πιθανώς καρκινογόνο. Ορισμένες έρευνες επίσης υποδηλώνουν ότι το τηγάνισμα, το ψήσιμο ή το γκριλ σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες δημιουργεί χημικά που θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο ορισμένων τύπων καρκίνου (ιδιαίτερα σε κρέατα που είναι πλουσιότερα σε λίπος και πουλερικά με δέρμα).
Η κατανάλωση τέτοιων προϊόντων πρέπει να περιοριστεί και να προτιμώνται πηγές πρωτεΐνης από φυτικές πηγές, όπως όσπρια και ξηροί καρποί, ή από λιπαρά ψάρια, τα οποία προσφέρουν ωμέγα-3 λιπαρά οξέα που έχουν προστατευτική δράση.
Η Κατανάλωση Αλκοόλ
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο για διάφορες μορφές καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του ήπατος, του μαστού, του στομάχου και του οισοφάγου. Σύμφωνα με μελέτες, η κατανάλωση αλκοόλ προκαλεί βλάβη στα κύτταρα και μπορεί να οδηγήσει σε γενετικές μεταλλάξεις που αυξάνουν τον κίνδυνο καρκινογένεσης. Η μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ ή η πλήρης αποφυγή του είναι συνεπώς μία ενδεδειγμένη στρατηγική πρόληψης.
Η ζάχαρη ταΐζει τον καρκίνο;
Η κατανάλωση ζάχαρης δεν έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο ή ότι επιδεινώνει την πορεία της νόσου. Ωστόσο, η κατανάλωση ζαχαρούχων προϊόντων και αναψυκτικών μπορεί να προσθέσει πολλές θερμίδες στη διατροφή, οδηγώντας σε αύξηση του σωματικού βάρους, κάτι που έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει αρνητικά την πορεία του καρκίνου. Οι περισσότερες τροφές και ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε προστιθέμενη ζάχαρη συχνά δεν παρέχουν σημαντικές θρεπτικές ουσίες και μπορεί να αντικαταστήσουν πιο υγιεινές επιλογές. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι ωφέλιμο για την υγεία μας να περιορίζουμε την κατανάλωση τέτοιων ροφημάτων.
Συμπληρώματα Διατροφής και Καρκίνος
Τα διατροφικά συμπληρώματα δεν έχουν αποδειχθεί αξιόπιστα ως μέσα μείωσης του κινδύνου καρκίνου ή της επανεμφάνισής του. Αν και ορισμένα συμπληρώματα, όπως οι βιταμίνες και τα αντιοξειδωτικά, έχουν μελετηθεί εκτενώς για τις προστατευτικές τους ιδιότητες, οι έρευνες δείχνουν ότι η κατανάλωση αυτών των θρεπτικών συστατικών μέσω φυσικών τροφών είναι πιο ευεργετική απ΄ ότι μέσω των συμπληρωμάτων. Η υπερβολική πρόσληψη συμπληρωμάτων, μάλιστα, ενδέχεται να έχει αντίθετα αποτελέσματα, αυξάνοντας τον κίνδυνο για συγκεκριμένους καρκίνους. Συνολικά, οι ειδικοί συνιστούν να εστιάζουμε σε μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φυτικές τροφές για την καλύτερη δυνατή πρόληψη, ενώ τα συμπληρώματα πρέπει να λαμβάνονται μόνο με τη συμβουλή του γιατρού.
Ο Ρόλος της Φυσικής Δραστηριότητας
Η φυσική δραστηριότητα αποτελεί ισχυρό μέσο πρόληψης του καρκίνου, καθώς μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης διαφόρων μορφών καρκίνου και ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, βελτιώνοντας την ικανότητα του οργανισμού να καταπολεμά επικίνδυνες κυτταρικές αλλοιώσεις. Επιπροσθέτως, η σωματική άσκηση παίζει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής σε ασθενείς με καρκίνο καθώς βελτιώνει τα συμπτώματα και τις παρενέργειες που σχετίζονται με τον καρκίνο, όπως η κόπωση (ακραία κούραση), το άγχος, η κατάθλιψη και η αϋπνία. Οι ειδικοί προτείνουν τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας ή 75 λεπτά έντονης δραστηριότητας την εβδομάδα.
Προϊόντα Σόγιας και Καρκίνος
Τα τρόφιμα σόγιας είναι μια εξαιρετική πηγή πρωτεΐνης και αποτελούν καλή επιλογή για χορτοφαγικά γεύματα. Περιέχουν φυτοχημικά, όπως οι ισοφλαβόνες, που φαίνεται ότι προστατεύουν από ορμονοεξαρτώμενους καρκίνους, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μείωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού. Παρά τις θετικές ενδείξεις σχετικά με την κατανάλωση παραδοσιακών τροφίμων σόγιας, τα αποδεικτικά στοιχεία είναι περιορισμένα, ενώ λιγότερα είναι γνωστά για τα συμπληρώματα σόγιας, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού.
Μεσογειακή Διατροφή και Καρκίνος
Δεδομένου ότι ζούμε στην Ελλάδα, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του καρκίνου. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς υγείας, η μεσογειακή διατροφή αναγνωρίζεται ως ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό διατροφικό πλάνο που προάγει την υγεία και συμβάλλει στη μακροχρόνια επιβίωση των ατόμων που έχουν επιζήσει από καρκίνο.
Η μεσογειακή διατροφή είναι ένα διατροφικό μοντέλο που περιλαμβάνει άφθονες φυτικές τροφές, όπως φρούτα, λαχανικά, ολικής αλέσεως δημητριακά, ξηρούς καρπούς και ελαιόλαδο, ενώ περιορίζει την κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων. Μελέτες έχουν δείξει ότι η μεσογειακή διατροφή μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη διαφόρων μορφών καρκίνου, όπως του μαστού και του παχέος εντέρου, καθώς τα αντιοξειδωτικά και οι φυτοχημικές ενώσεις που περιέχονται σε αυτά τα τρόφιμα ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού και μειώνουν τη φλεγμονή.
Σύμφωνα με μια μελέτη 15 ετών που δημοσιεύθηκε από την Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου η μεσογειακή διατροφή μπορεί να προάγει την υγεία με διάφορους τρόπους. Περιλαμβάνει τροφές πλούσιες σε πολυφαινόλες, οι οποίες έχουν αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντικαρκινικές ιδιότητες. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς πολλοί επιζώντες από καρκίνο διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο καρδιοπαθειών λόγω μακροχρόνιων παρενεργειών από θεραπείες. Η μελέτη αυτή που διεξήχθη στην Ιταλία και περιλάμβανε 802 επιζώντες από καρκίνο έδειξε ότι οι συμμετέχοντες που ακολουθούσαν πιστά τη μεσογειακή διατροφή είχαν 60% χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου από καρδιοπάθειες και 32% μειωμένο κίνδυνο θανάτου από οποιαδήποτε αιτία. Παρά τα θετικά αυτά ευρήματα, δεν παρατηρήθηκε καμία συσχέτιση μεταξύ της μεσογειακής διατροφής και της μείωσης του κινδύνου θανάτου από καρκίνο.
Συμπερασματικά, η υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη στην υγεία, ιδιαίτερα σε ασθενείς με καρκίνο, καθώς φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από καρδιοπάθειες και άλλες αιτίες. Αν και οι έρευνες δεν έχουν δείξει άμεσες επιδράσεις στη μείωση του κινδύνου θανάτου από καρκίνο, οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες που προάγει το μεσογειακό πρότυπο διατροφής όπως η αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και καλών λιπαρών, υποστηρίζουν τη γενικότερη ευεξία και ενδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα (κάτι που μπορεί να συνεισφέρει στην ικανότητα του οργανισμού να επιδιορθώνει επικίνδυνες κυτταρικές αλλοιώσεις προλαμβάνοντας ή επιβραδύνοντας την εμφάνιση καρκίνου).
Συμπερασματικά, η διατροφή έχει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και τη διαχείριση του καρκίνου. Μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει ποικιλία φρούτων και λαχανικών, τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες, καλές πηγές ω3 λιπαρών οξέων με ταυτόχρονο περιορισμό των επεξεργασμένων κρεάτων, μειωμένη πρόσληψη τροφών πλούσιων σε trans λιπαρά και αποφυγή αλκοόλ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών με καρκίνο. Τα διατροφικά πρότυπα που περιλαμβάνουν σε αφθονία φυτικές τροφές με αντιοξειδωτικά, όπως είναι η μεσογειακή δίαιτα, προσφέρουν επιπλέον προστασία. Με καλή διατροφή και τακτική άσκηση, μπορούμε να ενισχύσουμε την άμυνά μας και να προάγουμε την υγεία μας.
Άντζελα Σούλα
Πηγές:
- American Cancer Society. Nutrition and Physical Activity During and After Cancer Treatment: Answers to Common Questions.2024.
- American Cancer Society. Diet and Physical Activity: What’s the Cancer Connection? 2020
- National Cancer Institute. Obesity and Cancer. 2020
- American Institute for Cancer Research. Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: A Global Perspective. 2019
- World Health Organization. Cancer prevention. 2018.
- World Health Organization. Q&A on the carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat. 2015.
